Tanuki-Anime

Youkai to istoty nieuchwytne, od zawsze krzątające się na obrzeżach znanego świata, bardziej zasłyszane, niż spotykane, jako miejska legenda, plotka, czy stare podanie. W komiksach, filmach i książkach wprowadzają widzów w świat, którego reguł nie mogą być pewni, który wymaga dopiero uporządkowania i włożenia w ramy, o ile w ogóle się temu poddaje. W opowieściach o nich często rzuca się w oczy, że obcość, o której opowiadają, ma swoje źródło przede wszystkim nie w naturze, a w człowieku. Psikusy tajemniczych nieznajomych to zasługa tanuki, porwania i nieznani ludzie pojawiający się i znikający jakby z nieba to robota tengu, rozbójnicy i inni przerażający jegomoście mogą zaś być w rzeczywistości demonami oni. Historie o youkai służą więc nie tyle do wyjaśnienia i uporządkowania zjawisk zachodzących w przyrodzie, co są próbami oswojenia niepewności, jakie wywołuje w nas spotkanie z nieznanym, nieznajomość wnętrza ludzkich serc.

Nie tylko my jako odbiorcy nie możemy być pewni prawdziwych intencji i odczuć bohaterów, oni sami są ich równie niepewni. Ekranizacja drugiego tomu powieści Uchouten Kazoku to nie tylko odkrywanie bohaterów przez widzów, to przede wszystkim odkrywanie przez bohaterów siebie samych. Jest to proces dużo trudniejszy do uchwycenia niż wcześniejsze losy rodziny jenotów. Pierwszy sezon był bardzo prosty w założeniach, przedstawiał proces dochodzenia do równowagi po śmierci głowy rodu. Diabeł tkwił w szczegółach, które zebrane razem, nadawały sytuacji złożoności i wiarygodności. I tym razem tego nie brakuje, nie sposób natomiast dostrzec osi fabularnej podobnie wyrazistej jak wcześniej.

Tanuki – jenoty, niewielkie ssaki przypominające szopy i oposy, w wierzeniach japońskich uznawane za stworzenia magiczne, symbole szczęścia, bogactwa i płodności, ale też wesołe psotniki, które potrafią zmieniać postać wedle woli, choć w zgodzie z pewnymi ograniczeniami, pozwalającymi ludziom obronić się przed ich figlami. Często zaglądają do ludzkich domostw i obejść, zarazem jednak ich zwyczaje pozostają w dużej części nieznane i tajemnicze; z tego względu często są traktowane jako stworzenia pogranicza, zawieszone między doczesnością a światem magicznym.

Do Kioto powraca Nidaime – syn profesora Akadamy, czyli potencjalny nowy przywódca lokalnych tengu. Jego konflikt z ojcem szybko przekłada się na burzliwe relacje z ulubienicą profesora, Benten, a nieszczęsne tanuki, chcąc nie chcąc, zostają wplątane w zawirowania między nimi. W tle przewija się wątek rodziny Shimogamo i rodu Ebisugawa, których relacje po odejściu starszego pokolenia mają szansę się unormować. W mieście pojawia się tajemniczy iluzjonista Tenmaya, będący nowym źródłem zamieszania. Jednocześnie zbliża się rocznica śmierci Souichirou Shimogamo, czyli tradycyjny bankiet, podczas którego członkowie Piątkowego Klubu planują przyrządzić gulasz z jenota. Wszystko to brzmi jak pozbawione ładu i porządku zamieszanie, i tak faktycznie jest – do samego końca nie sposób określić, co właściwie jest motywem przewodnim, to gmatwanina wątków, które splatają się i rozchodzą, oddziałują na siebie w nieprzewidywalny sposób, czasami śmieszny, czasami zaskakujący, zawsze jednak skłaniający do refleksji nad sytuacją bohaterów.

Tengu – istoty porównywane do europejskich goblinów, ale mające również cechy ptasie, możliwe do odróżnienia od zwykłych ludzi przede wszystkim ze względu na imponujące długie nosy. Uważane za władców gór i nieba, odpowiedzialne za wiele zjawisk związanych z wiatrem i tajemniczymi górskimi dźwiękami. Często angażują się w ludzkie sprawy, wykorzystując do tego swoją wielką mądrość i znajomość sztuk walki, bywają jednak w swoich działaniach bardzo autorytarne, czego przykładem jest ich znana skłonność do porywania ludzi.

Głównym czynnikiem zapewniającym spójność narracji jest stałość perspektywy – akcja konsekwentnie jest prezentowana z punktu widzenia Yasaburou, trzeciego syna Souichirou, który w mniejszym lub większym stopniu jest wplątany w każdy z wątków. Wplątanie nie oznacza jednak zaangażowania, przynajmniej nie emocjonalnego. Poza wątkami dotyczącymi jego najbliższej rodziny zachowuje on pogodną neutralność i wyraźny dystans do całego tego zamieszania, momentami wręcz bawi się innymi jego uczestnikami. Spośród wszystkich postaci najbardziej przypomina typowego tanuki z podań i legend – to postać sympatyczna i o dobrych intencjach, ale mało szczera. Prowadzi nieustanną grę, lawirując między różnymi stronnictwami, a inne strony nie pozostają mu dłużne. Akcja Uchouten Kazoku przypomina taniec, w którym bohaterowie krążą wokół siebie, starając się poznać partnera, a samemu przesadnie się nie odsłonić. Najmocniej wyczuwalne jest to w trójkącie Nidaime­‑Benten­‑Yasaburou, którego dynamika jest tak zagmatwana, że trzeba by jeszcze całego tomu powieści, aby to rozjaśnić, co zresztą jest w planach autora, Tomihiko Morimiego. Nieczęsto spod tej gry wyłaniają się autentyczne emocje, są to w tej serii momenty szczególne, sygnalizujące kluczowe zmiany w rozumieniu przez postaci samych siebie i wzajemnych związków.

Oni – demony, ogry, olbrzymy, stworzenia brutalne, prymitywne i straszne, przedstawiane jako potężni barbarzyńcy o barwnej skórze, z rogami, kłami oraz innymi diabelskimi cechami. Bardzo często są one strażnikami różnych miejsc, broniąc ludziom wstępu do nich, ale zdarza im się również organizować napady i porwania. Tylko najwięksi wojownicy mogą się z nimi mierzyć w pojedynku na siłę, łatwiej z nimi wygrać, wykorzystując ich prostacką mentalność, a niekiedy i zwyczajną głupotę.

Można zasadnie argumentować, że to nie postacie są w centrum uwagi tej serii, a właśnie choreografia ich wzajemnego tańca, siatka relacji, które tworzą tkankę społeczną magicznego Kioto. W przypadku tego anime kontekst ma znaczenie – to miejsce, w którym folklor, rytuały i stare zwyczaje mocno wpływają na sposób życia tanuki oraz tengu. Działa to zresztą nie tylko w jedną stronę. Kioto odbija strukturą życie swoich mieszkańców: jest wewnętrznie bogate, niejednoznaczne i złożone, miesza tradycję i nowoczesność, magię z codziennością. Starożytna świątynia szintoistyczna sąsiaduje w nim ze szklanym wieżowcem, bohaterowie podjeżdżają drewnianą dorożką pod supermarket, a rezydencję w dziewiętnastowiecznym stylu można odnaleźć na dachu apartamentowca. Wszystko to jest oddane z imponującym przywiązaniem do szczegółów, łączącym realizm detali z dużą dozą malarskości, widocznej szczególnie w oddaniu przyrody i krajobrazach. Jedynie jenoty wydają się z łatwością poruszać w tym pełnym rozwidleń, zakamarków i tajemniczych uliczek labiryncie, widz gubi się w nim błyskawicznie, a miasto bardziej niż realne miejsce zaczyna przypominać świat znany ze snu.

Przy oglądaniu tej serii trwale towarzyszy poczucie lekkiej nierealności. Sfery ludzi i youkai przenikają się w sposób, który nigdy nie zostaje choćby pobieżnie wyjaśniony. Nowe wątki, postacie i przygody przypływają niezapowiedzianie i dopiero z czasem wpasowują się w logikę pozostałych wydarzeń. Nie jest to opowieść o bohaterze wykonującym sekwencję zdarzeń prowadzących do z góry upatrzonego celu. To historia dużo bardziej nieliniowa, niepełna i trudna do opisania, w której motywy i emocje bohaterów trzeba zgadywać na podstawie gmatwaniny często sprzecznych zdarzeń i słów. Jest próbą oddania życia bez jego redukcji, za to z ciepłem i empatią, starając się ukazać je w całej jego złożoności, niepewności, wraz z jego magią, zadziwiającą na każdym kroku.